VACCINE PHÒNG BỆNH ĐƯỜNG HÔ HẤP: LÁ CHẮN BẢO VỆ SỨC KHỎE CỘNG ĐỒNG

 BS CKII Võ Đức Chiến –

BV Nguyễn Tri Phương, TP.HCM

I. Vì Sao Vaccine Là Quan Trọng Đối Với Bệnh Hô Hấp?

Các bệnh lý lây truyền qua đường hô hấp như cúm mùa, COVID-19, viêm phổi do phế cầu, lao phổi, bạch hầu, ho gà, RSV, Hib… là nguyên nhân chính gây bệnh và tử vong trên toàn thế giới, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người già và người có bệnh nền.

Vaccine là biện pháp phòng bệnh chủ động, hiệu quả, giúp giảm thiểu lây nhiễm, nhập viện và tử vong. Theo WHO (2022), vaccine giúp ngăn chặn 3–5 triệu ca tử vong mỗi năm.

II. Các Vaccine Thiết Yếu Ngừa Bệnh Hô Hấp

1. Vaccine COVID-19

• Các vaccine chính: Pfizer, Moderna (mRNA), AstraZeneca (vector), Sinopharm (bất hoạt)
• Hiệu lực bảo vệ khỏi nhiễm: 62–95%
• Hiệu lực ngừa nhập viện và tử vong: >85%
• Hiện vẫn cần tiêm nhắc định kỳ 6–12 tháng/lần

(Polack et al., 2020; Baden et al., 2021)

2. Vaccine Cúm Mùa

• Gây tử vong hàng trăm nghìn người mỗi năm
• Vaccine: cúm bất hoạt (Sanofi), cúm sống (FluMist), tái tổ hợp (Flublok)
• Hiệu lực trung bình 40–60%, tốt nhất nếu tiêm trước mùa dịch

3. Vaccine RSV (Virus Hợp Bào Hô Hấp)

• Gây viêm phổi nặng ở trẻ sơ sinh và người cao tuổi, người có bệnh nền
• Vaccine mới cấp phép dùng cho người cao tuổi
• Arexvy (GSK): hiệu lực  83%
• Abrysvo (Pfizer): hiệu lực 86% (hay 67%) tùy theo cách tính toán
• Vaccine tiêm cho phụ nữ mang thai để bảo vệ cho trẻ so sinh: Abrysvo (Pfizer): Hiệu lực vaccine 82% trong 90 ngày đầu đời của trẻ.
• Khuyến cáo tiêm cho người ≥60 tuổi, thai phụ

4. Vaccine Phế Cầu (Pneumococcus)

• Tác nhân chính gây viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết
• Vaccine chính: PCV13, PCV20
• PCV13: bao phủ 13 chủng huyết thanh
• PCV20: bao phủ rộng hơn
• Giảm 75% viêm phổi do phê cầu của típ huyết thanh có trong vaccine
  (CDC, 2022)

5. Vaccine Hib (Haemophilus influenzae typ b)

• Gây viêm màng não và viêm phổi nặng ở trẻ <5 tuổi
• Vaccine Hib (liên hợp polysaccharide) có hiệu lực >90%
• Nằm trong tiêm chủng mở rộng tại Việt Nam và toàn cầu

6. Vaccine Ho Gà (Pertussis)

• Rất dễ lây, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ sơ sinh
• Hai loại vaccine:
• wP (toàn tế bào): dùng trong DPT truyền thống
• aP (vô bào): tinh khiết hơn, ít phản ứng phụ (DTaP, Tdap) dù hiệu lực vaccine  hơi thấp hơn.
• Khuyến cáo:
• Trẻ nhỏ: 3–4 liều cơ bản
• Thai phụ: tiêm Tdap tuần 27–36
• Người lớn: nhắc lại mỗi 10 năm
  (CDC, 2022)

7. Vaccine Bạch Hầu (Diphtheria)

• Gây tổn thương tim, thần kinh, tử vong nếu không điều trị
• Dùng toxoid – độc tố vi khuẩn đã bất hoạt
• Tiêm kết hợp trong DPT (trẻ) hoặc Tdap (người lớn)
• Dịch bạch hầu tái phát tại Tây Nguyên (2020) do tiêm chủng không đầy đủ

8. Vaccine Lao (BCG)

• Lao là bệnh truyền nhiễm phổ biến toàn cầu
• Vaccine BCG: vi khuẩn sống giảm độc lực Mycobacterium bovis
• Bảo vệ tốt khỏi lao kê và viêm màng não lao ở trẻ
• Hiệu quả phòng ngừa  lao phổi người lớn không cao
• Tiêm 1 liều duy nhất ngay sau sinh

III. Công Nghệ Sản Xuất Vaccine

IV. Tác Dụng Phụ và An Toàn Vaccine

Phản ứng phổ biến (nhẹ):

• Đau chỗ tiêm, sốt nhẹ, mệt mỏi

Biến cố hiếm:

Nghiên cứu tại Anh cho thấy nguy cơ viêm cơ tim do COVID-19 cao hơn do tiêm vaccine mRNA
(Hippisley-Cox et al., 2022)

V. Lịch Tiêm Chủng Và Đối Tượng Ưu Tiên

VI. Thách Thức Trong Tiêm Chủng

• Vaccine mRNA cần bảo quản -70°C
• PCV, RSV, DTaP có giá cao, khó triển khai toàn dân
• Tâm lý lo ngại vaccine lan rộng trên mạng xã hội
• Một số quốc gia phụ thuộc viện trợ (COVAX, Gavi)

VII. Xu Hướng Phát Triển Vaccine Hô Hấp Tương Lai

• Vaccine kết hợp đa giá (COVID + cúm + RSV)
• mRNA ổn định nhiệt, không cần tủ âm sâu
• Vaccine dạng xịt mũi, viên uống
• Cá nhân hóa tiêm chủng theo nhóm nguy cơ
• Truyền thông y tế cộng đồng chống tin giả

VIII. Kết Luận

Vaccine là một trong những thành tựu y học vĩ đại nhất. Đối với bệnh lý đường hô hấp – vaccine không chỉ bảo vệ lá phổi mà còn giữ gìn sự sống, an toàn xã hội và tương lai kinh tế của quốc gia.

Hãy tiêm phòng đầy đủ – vì sức khỏe của bạn và cả cộng đồng

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.    Baden, L.R. et al. (2021) ‘Efficacy and safety of the mRNA-1273 SARS-CoV-2 vaccine’, New England Journal of Medicine, 384(5), pp. 403–416. doi: 10.1056/NEJMoa2035389.

2.    Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (2022) Immunization schedules and vaccine impact data. Atlanta: CDC. Available at: https://www.cdc.gov/vaccines (Accessed: 3 May 2025).

3.    Gavi – The Vaccine Alliance (2023) Vaccine access and equity report. Geneva: Gavi. Available at: https://www.gavi.org (Accessed: 2 May 2025).

4.    GSK (2023) Arexvy RSV vaccine data. London: GlaxoSmithKline. Available at: https://www.gsk.com/en-gb/media/press-releases/ (Accessed: 2 May 2025).

5.    Hippisley-Cox, J. et al. (2022) ‘Risk of myocarditis after COVID-19 vaccination or SARS-CoV-2 infection’, The Lancet, 399(10334), pp. 1461–1472. doi: 10.1016/S0140-6736(22)00791-7.

6.    Pfizer Inc. (2023) Abrysvo maternal RSV vaccine: product brief and clinical trials. New York: Pfizer. Available at: https://www.pfizer.com/science/vaccines (Accessed: 1 May 2025).

7.    Polack, F.P. et al. (2020) ‘Safety and efficacy of the BNT162b2 mRNA COVID-19 vaccine’, New England Journal of Medicine, 383(27), pp. 2603–2615. doi:10.1056/NEJMoa2034577.

8.    United Nations Children’s Fund (UNICEF) (2023) Vaccine price data dashboard. New York: UNICEF. Available at: https://www.unicef.org/supply/vaccines-pricing (Accessed: 3 May 2025).

9.    World Health Organization (WHO) (2022) Global vaccine market report: COVID-19 and beyond. Geneva: WHO. Available at: https://www.who.int/publications/i/item/9789240060725 (Accessed: 3 May 2025).

10. World Health Organization (WHO) (2021) Hib vaccine performance and global coverage data. Geneva: WHO. Available at: https://www.who.int/immunization/monitoring_surveillance/data/en/ (Accessed: 3 May 2025).

• Trang sau