- Chi tiết
-
Được đăng: 28 Tháng 12 2023
Trò chuyện của bác sỹ với trí tuệ nhân tạo (TTNT)
TÀI LIỆU DÀNH CHO BN
Lời giới thiệu:
Kính thưa quý bà con cô bác, hiện nay trí tuệ nhân tạo (TTNT) được ứng dụng trong mọi lĩnh vực trong đó có y học, đó là sự tích luỹ kiến thức và kinh nghiệm của con người từ thế hệ này sang thế hệ khác của con người và được cập nhật liên tục trong một hệ thống tinh vi và khá phức tạp, đó là trí tuệ nhân tạo. Mới đây tạp chí y khoa nổi tiếng của Anh New England Journal of Medicine (NEJM) cũng đã xuất bản một ấn phẩm riêng về trí tuệ nhân tạo (NEJM-AI) cho thấy tầm quan trọng của TTNT góp phần rất lơn vào y học phục vụ cho con người trong hiện tại và tương lai. Tuy nhiên mỗi nước có ngôn ngữ riêng nên bác sỹ mỗi nước cũng phải có kiến thức và kinh nghiệm chuyên ngành trong trao đổi với TTNT trong những lĩng vực mình quan tâm để có thể sửa chữa những thiếu sót, phiến diện và nhất là những ngôn từ đôi khi khá ngây ngô, tối nghĩa, không hợp hoàn cảnh văn hoá của người Việt.
Liên chi Hội Hô hấp cũng sẽ cập nhật những vấn đề hô hấp có tham gia của trí tuệ nhân tạo trong nghiên cứu, thực hành y khoa và tư vấn cho bệnh nhân trong mọi vấn đề hô hấp thông thương cũng như chuyên sâu và đăng trên web site của LCH Hô hấp TPHCM định kỳ để bà con có dịp tham khảo.
Những nội dung, BS cùng trò chuyện và trao đổi với TTNT bằng những câu hỏi thiết thực về những vấn đề bà con quan tâm và sẽ diễn đạt rõ ràng nhất có thể cho bà con dễ hiểu và áp dụng được trong công việc hàng ngày, giúp tăng cường sức khoẻ và tránh những bệnh tật do ăn uống, sinh hoạt gây ra trong cuộc sống xung quanh mình.
Chủ đề ung thư phổi:
MỐI LIÊN QUAN GIỮA BÉO PHÌ, HÚT THUỐC LÁ VÀ UNG THƯ PHỔI.
Phần 1: NHỮNG YẾU TỐ NGUY CƠ BỊ UNG THƯ PHỔI
Có mối liên quan nào giữa béo phì và ung thư ?
Có một số liên quan giữa béo phì và ung thư. Béo phì được xem như một trong các yếu tố nguy cơ gây ra nhiều loại ung thư khác nhau. Dưới đây là một số thông tin về mối quan hệ này:
1. Tăng nguy cơ ung thư: Béo phì được liên kết với tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư, bao gồm ung thư vú sau mãn kinh (menopau), ung thư tử cung, ung thư thực quản, ung thư gan, ung thư thận, ung thư ruột kết và nhiều loại ung thư khác.
2. Viêm mạn tính: Béo phì có thể góp phần vào viêm mạn tính trong cơ thể. Viêm mạn tính là một quá trình viêm kéo dài và có thể là nguyên nhân gây ra ung thư. Các chất hóa học được tạo ra trong quá trình viêm có thể gây tổn thương DNA và tăng nguy cơ phát triển ung thư.
3. Hormon tăng trưởng: Một trong những cơ chế tiềm năng của mối quan hệ giữa béo phì và insulin và hormone tăng trưởng, có thể kích thích sự phân chia tế bào và tăng nguy cơ phát triển ung thư.
4. Khả năng chống oxi hóa: Béo phì có thể góp phần vào sự mất cân bằng trong hệ thống chống oxi hóa của cơ thể. Sự mất cân bằng này có thể tạo ra các gốc tự do gây tổn thương tế bào và DNA, tổn thương này có thể dẫn đến sự phát triển ung thư.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng béo phì không phải lúc nào cũng dẫn đến ung thư và không phải tất cả các người béo phì đều mắc ung thư. Mối quan hệ giữa béo phì và ung thư là phức tạp và cần được nghiên cứu sâu hơn để hiểu rõ hơn về cơ chế và liên kết chính xác giữa hai tình trạng này.
Liên quan cao nhất giữa béo phì và ung thư nào ?
Ung thư có liên quan mạnh nhất đến béo phì là ung thư vú sau mãn kinh (menopau) ở phụ nữ. Nghiên cứu đã chứng minh rằng béo phì tăng nguy cơ mắc ung thư vú sau khi đã trải qua giai đoạn mãn kinh. Sự tăng cân và tích tụ mỡ cơ thể trong quá trình béo phì làm tăng mức hormon nữ estrogen trong cơ thể, và mức estrogen cao có thể góp phần vào sự phát triển và tăng nguy cơ ung thư vú.
Ngoài ra, béo phì cũng tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư khác như ung thư tử cung, ung thư thực quản, ung thư gan, ung thư thận, ung thư ruột kết và ung thư buồng trứng. Tuy nhiên, mức độ tăng nguy cơ có thể khác nhau đối với từng loại ung thư và phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như tuổi, giới tính, di truyền, chế độ ăn uống và hoạt động thể chất.
Việc duy trì một lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống cân đối và hoạt động thể chất đều đặn, có thể giúp giảm nguy cơ mắc ung thư liên quan đến béo phì. Đồng thời, nếu có bất kỳ dấu hiệu hay triệu chứng lạ liên quan đến sức khỏe, nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn và kiểm tra sớm.
Liên quan giữa béo phì và ung thư phổi ?
Có nhiều nghiên cứu đã chỉ ra một mối liên quan giữa béo phì và nguy cơ mắc ung thư phổi. Dưới đây là những điểm quan trọng liên quan đến mối quan hệ này:
1. Tăng nguy cơ mắc ung thư phổi: Béo phì được xem là một yếu tố tăng nguy cơ đối với nhiều loại ung thư, bao gồm ung thư phổi. Các nghiên cứu cho thấy rằng người bị béo phì có nguy cơ mắc ung thư phổi cao hơn so với những người có cân nặng bình thường. Mối liên quan này có thể tồn tại độc lập với các yếu tố khác như hút thuốc lá.
2. Ảnh hưởng của mô mỡ bụng: Mô mỡ tụ tập trong vùng bụng (béo bụng) được cho là có mối liên quan mạnh mẽ đến nguy cơ ung thư phổi. Mô mỡ bụng có khả năng sản xuất các chất gây viêm và hormone, bao gồm hormone estrogen, có thể tác động tiêu cực đến quá trình ung thư phát triển.
3. Viêm và kháng viêm: Béo phì gắn liền với sự tăng của trạng thái viêm trong cơ thể. Viêm kéo dài có thể tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển của ung thư phổi. Ngoài ra, một số chất gây viêm sản xuất bởi mô mỡ béo có thể tác động lên các cơ chế miễn dịch và kháng viêm, ảnh hưởng đến khả năng chống lại ung thư.
4. Liên quan đến các yếu tố rủi ro khác: Béo phì thường đi kèm với nhiều yếu tố rủi ro khác như huyết áp cao, tiểu đường, tăng lipid máu và khả năng kháng insulin. Những yếu tố này cũng được liên kết với nguy cơ mắc ung thư phổi, tạo thành một mạng lưới phức tạp của các yếu tố rủi ro.
Nguy cơ mắc ung thư phổi có khác nhau giữa nam và nữ?
Nguy cơ mắc ung thư phổi có thể khác nhau giữa nam và nữ. Dưới đây là những điểm quan trọng để hiểu sự khác biệt này:
1. Hút thuốc lá: Hút thuốc lá là yếu tố rủi ro chính gây ra ung thư phổi. Trong quá khứ, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới thường cao hơn so với nữ giới, do đó, nguy cơ mắc ung thư phổi ở nam giới cao hơn. Tuy nhiên, sự thay đổi trong thói quen hút thuốc lá đã dẫn đến sự gia tăng của phụ nữ hút thuốc và do đó, nguy cơ ung thư phổi cũng tăng lên ở phụ nữ.
2. Di truyền: Một số nghiên cứu cho thấy rằng gen có thể có vai trò trong nguy cơ mắc ung thư phổi. Một số biến thể gen có thể tăng nguy cơ ung thư phổi ở nam giới hoặc nữ giới một cách khác nhau, dẫn đến sự khác biệt trong nguy cơ giữa hai giới tính.
3. Môi trường và yếu tố khác: Các yếu tố môi trường khác, chẳng hạn như ô nhiễm không khí và tiếp xúc với các chất gây ung thư khác, có thể ảnh hưởng đến nguy cơ ung thư phổi. Tuy nhiên, việc xác định sự khác biệt chính xác giữa nam và nữ trong mối liên quan này vẫn đang trong quá trình nghiên cứu.
4. Loại ung thư phổi: Có một số loại ung thư phổi có tần suất cao hơn ở nam giới hoặc nữ giới. Ví dụ, ung thư phổi nhỏ tế bào biểu mô (adenocarcinoma) thường phổ biến hơn ở phụ nữ, trong khi ung thư phổi biểu mô tế bào gai (squamous cell carcinoma) thường phổ biến hơn ở nam giới. Điều này có thể tạo ra sự khác biệt trong tỷ lệ mắc ung thư phổi giữa hai giới tính.
Nguy cơ mắc ung thư phổi có liên quan đến việc tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong bao lâu?
Nguy cơ mắc ung thư phổi do tiếp xúc với ô nhiễm không khí không phải là một quá trình xảy ra trong thời gian ngắn, mà thường liên quan đến tiếp xúc liên tục và lâu dài với chất gây ô nhiễm. Điều này có nghĩa là nguy cơ tăng dần theo thời gian và phụ thuộc vào mức độ và thời gian tiếp xúc với ô nhiễm không khí.
Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng tiếp xúc với ô nhiễm không khí có thể tăng nguy cơ mắc ung thư phổi sau một khoảng thời gian dài. Tuy nhiên, không có một khoảng thời gian cụ thể được xác định rõ ràng. Mức độ nguy cơ cũng phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm mức độ ô nhiễm không khí, loại chất gây ô nhiễm, thời gian tiếp xúc và tình trạng sức khỏe cá nhân.
Do đó, để giảm nguy cơ mắc ung thư phổi do tiếp xúc ô nhiễm không khí, việc hạn chế tiếp xúc và sống trong môi trường có chất lượng không khí tốt là quan trọng. Tuy nhiên, cần nhớ rằng nguy cơ mắc ung thư phổi không chỉ phụ thuộc vào một yếu tố duy nhất, mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm cả hút thuốc lá, di truyền, tiếp xúc với các chất gây ung thư khác và lối sống chung.
Nguy cơ mắc ung thư phổi có thể tăng lên do những yếu tố nào khác?
Nguy cơ mắc ung thư phổi có thể tăng lên do một số yếu tố khác nhau, bao gồm:
1. Hút thuốc lá: Đây là yếu tố nguy cơ chính gây ung thư phổi. Thuốc lá chứa nhiều chất gây ung thư, bao gồm nicotine, các hợp chất khí thải và hơn 70 chất gây ung thư khác. Nguy cơ mắc ung thư phổi tăng lên rất đáng kể đối với người hút thuốc lá.
2. Tiếp xúc với hóa chất có khả năng gây ung thư: Một số hóa chất trong môi trường làm việc như asbest, radon, amiang, chromate, arsenic và niken có thể gây ung thư phổi khi tiếp xúc lâu dài và trong môi trường ô nhiễm.
3. Di truyền: Yếu tố di truyền cũng có vai trò trong nguy cơ mắc ung thư phổi. Nếu có thành viên trong gia đình đã mắc ung thư phổi, nguy cơ mắc bệnh này có thể tăng lên.
4. Tiếp xúc với ô nhiễm không khí: Như đã đề cập trước đó, tiếp xúc liên tục và lâu dài với ô nhiễm không khí, bao gồm các chất gây ô nhiễm và hạt bụi có khả năng gây ung thư, cũng có thể tăng nguy cơ mắc ung thư phổi.
5. Tiếp xúc với khói môi trường: Tiếp xúc với khói môi trường từ các nguồn như lửa đốt củi, lửa trại, lò sưởi củi, cũng như khói từ các nguồn khác có thể tăng nguy cơ mắc ung thư phổi.
6. Tiếp xúc với các chất gây ung thư khác: Một số chất gây ung thư khác như benzen, formaldehyde và dioxin cũng có thể tăng nguy cơ mắc ung thư phổi.
7. Lối sống không lành mạnh: Lối sống không lành mạnh như ăn uống không cân đối, thiếu chất dinh dưỡng, ít hoạt động thể chất và mắc các bệnh mãn tính như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) cũng có thể tăng nguy cơ mắc ung thư phổi.
Tuy nguy cơ mắc ung thư phổi có thể tăng lên do nhiều yếu tố khác nhau, việc hạn chế tiếp xúc với các chất gây ung thư, duy trì một lối sống lành mạnh và thực hiện các biện pháp phòng ngừa là quan trọng để giảm nguy cơ mắc bệnh này.
Khối u phổi thuỳ dưới trái. BN PHT
(Ảnh Trần Văn Ngọc)
Nguy cơ mắc ung thư phổi có liên quan đến tuổi tác không?
Có, tuổi tác có một mức độ ảnh hưởng đến nguy cơ mắc ung thư phổi. Thông thường, nguy cơ mắc ung thư phổi tăng lên theo tuổi tác. Điều này có nghĩa là nguy cơ mắc ung thư phổi thường cao hơn ở những người già hơn so với những người trẻ.
Có một số lý do cho việc này:
1. Tổn thương tế bào: Theo thời gian, tế bào trong phổi có thể chịu tổn thương do nhiều yếu tố như tiếp xúc với chất gây ung thư, quá trình lão hóa tự nhiên và các quá trình sinh lý khác. Tế bào bị tổn thương này có thể dẫn đến sự phát triển của tế bào ung thư.
2. Hệ thống miễn dịch yếu: Hệ thống miễn dịch của cơ thể có khả năng giảm đi theo tuổi tác. Điều này có thể làm giảm khả năng phát hiện và loại bỏ tế bào ung thư, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của ung thư phổi.
3. Tiếp xúc lâu dài với các yếu tố rủi ro: Thường thì người già đã tiếp xúc với các yếu tố gây ung thư như hút thuốc lá, ô nhiễm không khí, hoặc các chất gây ung thư khác trong suốt cuộc đời họ. Sự tiếp xúc lâu dài này có thể tích tụ trong cơ thể và tăng nguy cơ mắc ung thư phổi.
Mặc dù tuổi tác có thể là một yếu tố tăng nguy cơ mắc ung thư phổi, việc duy trì một lối sống lành mạnh, hạn chế tiếp xúc với các chất gây ung thư và thực hiện các biện pháp phòng ngừa vẫn rất quan trọng để giảm nguy cơ mắc bệnh này, ngay cả ở người già.
(*) PGS TS BS. Chủ tịch LCH Hố hấp TPHCM, PCT Hội Phổi VN
Nguồn tham vấn TTNT: GPT- 4 (2023)
